Esta foi a achega ao libro colectivo Falando do Dereito, publicado por Galeguizar Galicia, publicado dixitalmente en agosto de 2020. O libro completo pode descargarse en formato .pdf aquí: Falando do Dereito, ou verse a continuación:
Artigo publicado na revista Art Galicia @ Madrid para el mundo en abril de 2022. Pode descargarse aquí ou lerse a continuación:
Nunha recente palestra na Fundación Luzes, o profesor da USC Edelmiro López Iglesias advertía do grande gap que a liquidación do subsistema financeiro galego (absorción de Caixa Galicia e Caixanova e dos Bancos Gallego, Galicia, Pastor e Etcheverría) posterior ao 2012-2014 tiña xerado á economía galega, avaliando nuns 21.000 M€ (3.000 M€/ano) o excedente de aforro galego que agora financiaba investimentos doutras economías. Un gap financeiro esmagador que mesmo sería superior se non mantivese Abanca a cota de liderado en activos que mantén. O obxectivo número un de calquera Goberno nunha tal conxuntura habería ser intermediar ese excedente de aforro cara á economía produtiva, cara á empresa galega.
Os Bancos Pastor e Galego facían unha banca de empresas achegada ao territorio e boa coñecedora das pemes galegas. Caixa Galicia e Caixanova, con todos os seus problemas de xestión, mantiñan investimentos absolutamente estratéxicos en cadanseus sectores industriais. A liquidación a prezo de saldo dos investimentos empresariais das Caixas deixou ao pairo, a mercede dos grandes Fondos internacionais, empresas estratéxicas. A concentración bancaria fanou de vez as posibilidades de acceso recorrente ao crédito por parte de moitas empresas galegas. Mesmo para empresas potentes do punxente sector conserveiro os Fondos internacionais constitúen ás veces o principal recurso de financiamiento alleo.
As elites extractivas do palco do Bernabeu que manexan o Deep State español e os seus voceiros mediáticos adoitan dicir que a Banca pública non encaixa no sistema económico de mercado. Mais, como en tantas outras cuestión, menten. Na Europa son 31 os Estados os que manteñen banca pública. As caixas de aforro e rurais francesas operan a medio do Credit Agricole. As caixas de aforro alemás danlle canle ao aforro das familias destinándoas ás necesidades de financiamiento das pemes e do sector público de cadanseu Länder, mentres o banco público de desenvolvemento KFW desenvolve a función e grande banco de desenvolvemento no nivel federal.
O Banco Público galego habería cumprir, xa que logo, a función fundamental de lle dar canle a ese aforro que agora emigra. O que permitirá ofrecer condicións comerciais que superen a exclusión financeira de centos de milleiros galegos e reduzan as comisións e condicións desvantaxosas que lles impón a banca comercial. A captación en condicións máis acaídas deste aforro permitiría enfrontar as necesidades de financiamiento da nosa empresa, nomeadamente das start up, das medianas empresas en proceso de crecemento e da ampla e estratéxica economía de propiedade cooperativa.
A Xunta de Galicia xa ten na man os instrumentos institucionais iniciais para construír este Banco: Instituto de Crédito (IGAPE), fondo de capital risco (XESGALICIA) e sociedades de afianzamento recíproco (AFIGAL e SOGARPO). Nestas institucións xa traballan persoas que coñecen ben a economía galega e as súas necesidades de financiamento.
Darlle canle ao excedente de aforro galego cara ao investimento no noso país a medio dunha Banca Pública galega é a clave para o noso desenvolvemento.
As antigas Caixas galegas, entes fundacionais sen ánimo de lucro, desenvolvían a primeiros deste século varias iniciativas sociais para fornecer de atención institucionalizada ás persoas da terceira idade que o precisaban. No 2003 Caixanova e a súa participada, o Banco Gallego, mercaban a empresa Geriatros.
No 2005 chegou ao goberno a coalición BNG-PSdeG. E o vicepresidente nacionalista, Anxo Quintana, consciente da inexistencia dun sistema galego público de atención aos maiores, diversificou o orzamento da Xunta para atraer o capital social -non público- das Caixas a un proxecto inédito de atracción das súas achegas neste eido social. Fundouse no 2006 a Sociedade Galega de Servizos Sociais (Sogaserso), participada nun 45% pola Xunta e en cadanseus 27,5% polas dúas Caixas. Sogaserso construíu catro importantes residencias da terceira idade: Viveiro, Vimianzo, Ourense e Monforte e mercoulle a Geriatros a de Aldán-Cangas, no comezo de 2009. O Goberno galego ampliaba exponencialmente os recursos públicos coa cooperación público-social.
Gañou o PPdeG o 1-M do 2009, e en xullo de 2010 a Xunta vendeu o seu 45% en Sogaserso ás Caixas. Estas fusionáronse en novembro de 2010, ficando desde entón Sogaserso propiedade ao 100% de NovaCaixaGalicia (hoxe en día Afundación), que mantén a propiedade das cinco residencias e, deste xeito, cumpre (só formalmente) as fins de protección da terceira idade e falla de ánimo de lucro esixidas polos concellos ourensán, vimiancés e viveirense para cadansúas cesións dos terreos onde Sogaserso construíu cadansúas Residencias.
Despois da fusión das Caixas, NovacaixaGalicia autocontratou o alugueiro e xestión das residencias de Sogaserso a Geriatros. Mais no verán de 2012, Geriatros (xestor daquela de 27 residencias) foi vendido por NCG Banco ao fondo luso Magnum, que a vendeu no 2017 ao fondo francés PAI Partners, que despois integrou o seu grupo xeriátrico Domus Vi con Geriatros e varias empresas xeriátricas no mercado estatal adquiridas do 2014 en diante. Domus Vi xestiona arestora máis de 370 residencias no Estado, Portugal e Francia.
Galicia pagou moi caro este afastamento do público e do social na xestión das necesidades da nosa terceira idade. No informe anual do Consello de Contas de 2017 xa se denunciaba que o cadro de persoal ofertado para a contratación do servizo, no caso da Residencia compostelá de Domus Vi non coincidía co efectivo. Nin se cumprían os “ratios” de persoal por residente nin as substitucións deste nas quendas de vacacións e fins de semana. Conclusións que atinxían tamén á Residencia ourensá Nosa Señora da Esperanza da Fundación San Rosendo.
Nesta crise pandémica, as Residencias Domus Vi de Cangas e Barreiro-Vigo foron intervidas polo seu descontrol diante do espallamento do virus e da súa letalidade asociada, mentres as Domus Vi de San Lázaro acada arestora dos peores níveis neses parámetros. As grandes empresas do sector, propiedade de anónimos Fondos, seica dan o peor servizo.
Urxe consensuarmos un outro modelo nos servizos asistenciais á terceira idade. A Xunta (que non pode negar coñecer, polo menos parcialmente, esta realidade) habería pescudar e sancionar os comportamentos ilegais do servizo das Residencias privadas incumpridoras e o Sogaserso de Afundación disporá sen dúbida de recursos contractuais para recuperar a xestión das Residencias que construíu a iniciativa público-social da Xunta e as Caixas e garantir, deste xeito, os criterios asistenciais esixidos pola lei e o sentido común.
A deriva pro banqueiros do Estado español vén de lonxe. Xa no 1950 a ditadura aprobaba unha Orde Ministerial redactada polo profesor Joaquín Garrigues (logo incorporada á reforma da Lei de Axuizamento Civil -LAC-) que facultaba a que os Bancos puidesen redactar unilateralmente as liquidacións das contas de crédito e de desconto bancario para reclamalas xudicialmente pola vía executiva.
Na versión reformada da vella LAC de 1984 e na actual Lei do 2000 definiuse un procedemento de execución hipotecaria que impedía, na práctica, que o debedor puidese opor razóns de fondo (como a existencia de cláusulas abusivas ou deficiencias no consentemento outorgado) para parar o procedemento xudicial. Tivo que ser o Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TXUE) quen declarou a ilegalidade parcial deste proceso executivo e quen definiu a obriga dos xuíces estatais a examinar sen pedimento previo a legalidade das cláusulas dos contratos que se executan e de anular as cláusulas abusivas, indemnizando aos prestatarios.
O Goberno Rajoy aprobou un procedemento de resolución da débeda subordinada de NCG Banco, S.A. (hoxe ABANCA) que impuña parcialmente o seu resgate aos aforradores galegos, con perdas de entre o 22 e o 46% do valor nominal de cada obriga subordinada ou participación preferente. Tiveron que ser os Tribunais os que anularan a contratación destes produtos. A vía arbitral galega non incluiu máis aló dun 30% do aforro afectado, ademais de non garantirlles a devolución dos xuros legais correspondentes.
O Tribunal Supremo, máis permeábel ás presións do Executivo ca os Tribunais de primeira instancia e apelación, decidiu como doutrina legal vencellante que os efectos da nulidade das cláusulas de chan non poderían ir máis atrás desa data, por entender que doutro xeito prexudicaríase gravemente a estabilidade do sistema financeiro. Tivo que ser outravolta o TXUE, na súa recente sentenza, o que declarase que os efectos da nulidade han ser recoñecidos dende cadansúas datas de sinatura dos préstamos hipotecarios, de xeito que o prestatario ha ser reposto na situación que tería de non existir esa cláusula.
Velaí que a constante na historia recente do Estado español fose a tendencia a favorecer á Banca. Só a actuación xudicial e, nomeadamente, a da xustiza europea conseguiu restablecer parcialmente algúns dos dereitos dos consumidores.
A senteza do Tribunal Supremo de 9 de maio de 2013 declarou nulas por abusivas as cláusulas de chan dos préstamos hipotecarios dos consumidores de NCG Banco, S.A. (hoxe Abanca), BBVA e Cajamar, mais os seus efectos fixáronse dende esa data e non dende a data de sinatura dos préstamos, ao consideraren que a total retroactividade ía prexudicar gravisimamente ao sistema bancario español. Tratábase dunha teoría xurídica de patacón que tentaba protexer a Banca e que foi desbotada de todo pola Sentenza do Tribunal de Xustiza da Unión Europea de 21 de decembro de 2016. Este declarou que, no caso de que un xuíz declare nula por abusiva unha cláusula contractual, hai que repoñer ao consumidor na posición que tería se nunca se aplicase a cláusula. Ou sexa, devolverlle os cartos cobrados de máis dende a mesma data do préstamo e, ademais, pagarlle os xuros legais (3 % anual arestora) dende a data dos pagos indebidos.
Eventualmente (case) todas as cláusulas de chan impostas aos consumidores por outras entidades bancarias tamén son abusivas e, xa que logo, nulas. Velaí que o Goberno do Estado tente favorecer á Banca cun sistema de mediación sen garantías, que enfronta ao consumidor nun claro plano de desigualdade co seu banco. Pista para acordos relativamente prexudiciais (quitar a cláusula sen pagar atrasos, non pagar xuros polos atrasos, devolver en especie e non en cartos…) ou para atrasos inxustificados.
A vaga de preitos das preferentes e subordinadas (lembremos as limitacións da solución arbitral da Xunta) amosounos que só coa reclamación xudicial acadará o consumidor a reparación íntegra do seu dereito, percebindo as cantidades adebedadas dende o comezo, os seus xuros legais e, eventualmente, os gastos de avogado e procurador. O sistema de mediación bilateral do que fala o Goberno Rajoy xoga a prol da Banca, que tentará diluír os efectos da enxurrada xudicial en varios anos ou chegando a acordos propios de campaña de rebaixas.
O que cómpre é dotar de máis xulgados, con cadanseus xuíces e funcionarios, para que os consumidores acaden a satisfacción do seu dereito e obteñan unha sentenza a tempo. Cara eventuais atrasos cómpre lembrar que só o consumidor que reclame xudicialmente cobrará intereses sobre as cantidades indebidamente pagadas.
Dende fins dos 90 do século pasado foi cotián por case todas as entidades bancarias concertarlle aos consumidores os préstamos con garantía hipotecaria referidos ao Euribor incrementados cunha diferenza adicional (+0,50%, +0,75%, 1%, etc.). Mais introducíase no contrato unha cláusula de chan (normalmente entre o 2,5% e o 4,5%) que actuaba como límite por abaixo. É dicir, se o Euribor máis a diferenza adicional ficaban por baixo do chan aplicábase este.
O Tribunal Supremo (TS) ditaminou que as cláusulas de chan do BBVA, NCG Banco (hoxe Abanca) e Cajamar vulneraban a precisa transparencia, procedendo a anular esas cláusulas. No noso Dereito, os efectos da nulidade consisten en que as partes devolvan o que percebiron cos seus xuros legais dende a data na que se iniciou a relación (é dicir, dende que se outorgou perante notario o préstamo hipotecario). Mais o TS, nese caso, considerou que os efectos despregaríanse só dende a data da sentenza (9 de maio do 2013), non dende a data de cadanseu préstamo, por considerar que doutro xeito poríase en perigo a estabilidade do sistema financeiro. Unha segunda sentenza do TS consolidou esta xurisprudencia, claramente política no canto de xurídica.
Mais algúns xuíces e tribunais dubidaron da compatibilidade desta “doutrina de patacón” coa lexislación europea de protección dos consumidores. E presentaron a oportuna cuestión prexudicial ao Tribunal de Xustiza da UE (TXUE), que a resolveu determinando para todos os xuíces europeos a obriga de aplicar a nulidade dunha cláusula abusiva dende a data na que naceu o contrato. É dicir, que os tribunais españois, se consideran abusiva unha cláusula de chan, haberán condenar ao banco a lle devolver ao consumidor todas as cantidades cobradas de máis dende a data de formalización do préstamo, como se a cláusula non tivese existido nunca.
Dende a Asociación de Consumidores e Usuarios de Galicia vimos xa esta oportunidade a primeiros de ano e formulamos unha demanda colectiva perante o Xulgado do Mercantil d’ A Coruña, xa admitida a trámite, para que Abanca devolva as cantidades cobradas de máis dende as datas de cadanseu préstamo até o 9 de maio do 2013. Unha conta aproximada achéganos uns 7.500-8.000 euros a devolver nun préstamo de 100.000 euros pola diferenza de xuros do periodo novembro 2008-maio 2013. Cantidades moi importantes se pensamos que existen, só no caso de Abanca, 76.000 afectados en todo o Estado.
O TXUE reconciliounos co Estado de Dereito. Parafraseando ao muiñeiro de Potsdam que preiteou co rei de Prusia: “aínda hai xuíces en Luxemburgo”.
As políticas de austeridade desenvolvidas polo Goberno Feijóo dende 2009 son corresponsábeis da grave desindustrialización de Galicia, que perdeu dende aquela todo o emprego industrial xerado dende fins dos 90. Precisamente o Foro Económico de Galicia atribúelle a grave diferenza entre o crecemento económico galego e o estatal (0,9% fronte ao 2,7% no primeiro trimestre deste 2015) á nosa febleza industrial. 204.000 galeg@s emigraron dende o 2009, nomeadamente os membros das xeracións mellor formadas da súa historia. No 2009 existían cinco entidades bancarias galegas (Caixa Galicia, Caixanova e os Bancos Gallego, Etcheverría e Pastor). Hoxe só fica a rede de Abanca vinculada ao País, malia que propiedade de capital venezuelano. A política económica de Feijóo foi un fracaso, non só pola falla de plan, ideas e confianza no país e nos seus axentes económicos, senón tamén pola grave ineficacia amosada polo seu Goberno.
Mais, nesta fin do verán, a esta ineficacia e falla de ideas uniuse a ausencia do Goberno e do seu presidente. Pechou unha explotación leiteira diaria dende que se liberalizou a venda de leite na Europa, Galicia é o país europeo onde máis barato se vende o leite e Feijóo e a conselleira Quintana non están para defender un sector fulcral para a economía deste país e totalmente prescindíbel para a estatal, como se dixesen “isto non vai connosco”. Na crise do lume da Limia, que queimou 3000 hectáreas, a Xunta estivo ausente, como se fose impotente diante dos lumes e só soubese falar do perigo dos numerosos, mais descoordinados, incendiarios. A demisión da Xunta das súas obrigas gobernamentais é tan evidente que ninguén do Sergas inspeccionou o estado dos servizos e instalacións do novo Hospital de Vigo, contractualmente responsabilidade das empresas adxudicatarias dun contrato pensado nos seus intereses e nos de Povisa.
Percébese, con ducias de milleiros na rúa, que non existe motivación nin folla de ruta no Goberno galego e no seu Presidente. Semella, pois, que a lexislatura remata e só fica ollar cara Madrid. De onde non virán, de certo, as solucións.
O Ministerio de Economía vén de recoñecer, respostando unha pregunta parlamentaria, que adiantou catro anos a poxa de NCG Banco (agora Abanca) por mor dun informe dunha consultora internacional que lle advertía da posibilidade dunha grave deterioración dos activos do banco público. Das resultas dese informe, o Goberno do Estado vendeulle o banco a Banesco en 1003 M€, un 10% do diñeiro gastado no seu saneamento, perdendo 9000 M€ (nove veces o orzamento galego en Educación). No seu primeiro ano integrado en Banesco Abanca gañou xa máis do que custara.
Cómpre lembrar que o memorándum aprobado pola UE lle daba ao Estado español tempo ate a fin de 2017 para vender NCG. O adianto da súa poxa e, xa que logo, os 9000 M€ de perdas, son decisións proprias de Guindos e Rajoy. A eventual deterioración do valor dos activos de Novagalicia Banco era tan probábel como a de Bankia ou calquera outra entidade. NCG Banco enfrontaba o dano reputacional da débeda subordinada, mais mantiña a principal rede de Galicia, o mellor cadro de persoal, unha cota próxima ao 35-40% en préstamos e depósitos en Galicia e un presidente executivo, José María Castellano, cun proxecto claro para manter a singularidade e galeguidade da marca. Un presidente continuamente cuestionado polo FROB que chegou a boicotear decisións por el adoptadas no estricto ámbito das súas competencias corporativas.
Quere isto dicir que as ruinosas resultas da poxa de NCG Banco para a Facenda pública poden ser froito da incompetencia e da trapallada. Mais cómpre non desbotar ningunha hipótese. Lembran vostedes aquelas presións para que NCG Banco fose engulido a baixo prezo por un grupo estatal, quer o Santander, quer Caixabank? Puido ser este informe unha xustificación para lle entregar a meirande parte do mercado bancario galego a un grupo estatal? Porque foron excluídos os Fondos internacionais da posibilidade de se beneficiar dos créditos fiscais do banco?
Canto á Xunta, semella que Alberto Núñez Feijóo tentou evitar esta poxa e non puido, pola falla de poder político abondo fronte a Madrid. Porque isto non vai de Gobernos amigos. Vai de poder gobernarmos nós o noso, xa que os de fóra andan sempre ao seu. E as razóns de Estado de Madrid nunca coinciden cos intereses galegos.
Abanca gañou o pasado ano 1.157 millóns de euros, dos que 601 son beneficios de explotación e 556 créditos fiscais. En medio ano Banesco amortizou de máis os 1003 M€ que lle custou NCG. Quere isto dicir que NCG era un grande negocio, como moitos xa advertimos. A capilaridade da rede, presente en toda Galicia, a calidade profesional e humana do seu persoal, a xestión da equipa de Castellano (malia que continuamente eivada dende o Ministerio de Economía) e a aposta de Escotet por manter a galeguidade da marca, subrogarse na orixe social da entidade e abrir un chisco o crédito explican estes números, case na súa metade créditos fiscais.
O Goberno Rajoy, xa que logo, malbaratou NCG, ao vendelo por un 11% do que se teña investido para sanealo. Por que? Porque Galicia non é importante dende Madrid, somos só o 5% do PIB e o 6 por cento da poboación. NCG era sistémico no noso país (30% dos depósitos e 40% dos créditos hoxendía), pero para Madrid era un Banco periférico, fronte a Bankia, que era o grande Banco sistémico. Cumpría que Bankia fose quen de recuperar forzas para ser un grande campión financeiro español. NCG non. Non era importante e podía usarse ao xeito de ensaio para “testar o apetito dos mercados”. Ademais, que Galicia perdese o seu sistema financeiro cadraba no esquema de Rajoy e Guindos. Mellor poucos bancos e con sede central en Madrid, quitando o que lle haxa que aturar a cataláns e vascos. A exclusión financeira das familias e das pemes galegas non lle preocupaba ao Goberno do Estado.
Perdéronse case 9.000 M€ públicos polas presas e polo desleixo do Goberno. E demostrouse que Galicia só pode defender as súas finanzas, a súa produción ou o seu benestar dende o exercicio dun poder político de noso. Non temos dimensión para influír no Estado por número, ao xeito catalán ou andaluz. Só podemos salvar o noso dende un ámbito blindado de autogoberno. Para os galegos NCG –agora Abanca– era sistémica, era fulcral. Para o Estado español non. Era sacrificábel.
Para chegar a estas conclusións non é preciso definirse como galeguista. Abonda con sentir este país e sumar dúas e dúas. Velaí o necesario de accións transversais que fagan de ponte entre galegos.
Mirando polo noso 