Entrevista en Nós Diario: “A amnistía tamén salva o Supremo dunha decisión negativa nos tribunais europeos”

Entrevista feita por Xan Carballa para Nós Diario, publicada o 24 de novembro de 2023. Pode verse aquí.

“- Pregunta (P): Até que punto a lei de amnistía supón pór unha paréntese histórica que se iniciaría cando a sentenza do Estatut en 2010?
– Resposta (R): O primeiro é dicir que o conflito político catalán é lexítimo e nace dun Estatuto aprobado en referendo pola cidadanía en 2006. Despois o Constitucional, en xuño de 2010, atende parcialmente un recurso de inconstitucionalidade presentado polo PP e márcase unha liña de interpretación que fecha o proceso de encaixe singular da nación catalá que pretendía Zapatero co Pacto do Tinell. Ese día, sendo José Montilla (PSC) presidente, eu estaba nunha reunión en Barcelona cos empresarios galegos en Catalunya, dos que era vicepresidente Amancio López Seixas, e un taxista faloume dunha manifestación moi grande que se convocara dicíndome: “Que lle parece? Teño 71 anos, votei sempre PSC e por primeira vez penso que Catalunya debería ser independente”. Cando moitos opinadores din que iso non ten nada que ver, é falso.
Daquela é cando en 2012 Mas fai unha proposta de pacto económico, que é rexeitado, e prodúcese a primeira Diada realmente independentista. É unha resposta á imposibilidade dun cambio constitucional de facto e por vías políticas, porque sabemos todos que a Constitución formalmente é de moi difícil modificación, pero os Estatutos de Autonomía son parte dese corpus constitucional. Se se vise con perspectiva, como fixo Zapatero, o encaixe era posíbel. Pero tamén debemos lembrar que o Constitucional que adoptou aquela decisión tamén tiña un mandato caducado. Aí nace o conflito.
– P: E despois viñeron a consulta de 2014 e o referendo de 2017.
– R: Primeiro a convocatoria de consulta de Artur Mas do 9 novembro de 2014, que suscitou un procedemento e condena penal por desobediencia contra Mas, a vicepresidenta Joana Ortega e o conselleiro de gobernación Quico Homs. Despois, en 2015, refórmase a lei do Tribunal Constitucional, que non esquezamos que non é poder xudicial, que é un organismo de garantías de que as leis non van contra o pactado na constitución. A reforma permítelle actuacións que só corresponden a tribunais de xustiza, emitindo mandatos de execución de sentenzas cando non son a súa función. Até entón as decisión do Constitucional aparecían no BOE con efecto normativo, non xudicial. Só por esa mudanza foron posíbeis as sentenzas de desobediencia posteriores.
Con eses acontecementos chegamos ao 1 de outubro de 2017. Unha xornada con brutalidade policial importante dos corpos estatais, non dos Mossos d’Esquadra, e gran cantidade de lesionados. O día 2 o PSOE, con Soraya Rodríguez de voceira, formula unha reprobación do Goberno Raxoi, pero retíraa o día 4, porque o día 3 é a desaquelada e desproporcionada mensaxe de Felipe VI. O 27 é a fugaz declaración de independencia e de inmediato aplícase o artigo 155.
– P: E xa entra en funcionamento toda a cadea de decisións xudiciais que o independentismo, e non só, cualifica de lawfare.
– R: O 30 de outubro o fiscal xeral do Estado presenta unha querela criminal desproporcionada e faino no Supremo e na Audiencia Nacional, buscando que non se enxuizara no Tribunal Superior de Xustiza de Catalunya (TSXC) –que para nada era proindependentista–, senón para levar un futuro xuízo fóra de Catalunya e alcanzar unha única sentenza non cuestionábel, evitando a segunda instancia penal, é dicir, eliminando un dereito que está na Convención Europea de Dereitos Fundamentais e que admite moi poucas excepcións. Detrás da imputación de rebelión –como na de terrorismo–, hai unha suspensión inmediata de dereitos como cargos electivos dos investigados. Coa acusación de terrorismo vaise á Audiencia Nacional, un tribunal continuador do TOP franquista, e cunha alambicada decisión interpretando que algunhas actuacións do procés ocorrían no estranxeiro levar toda a competencia ao Supremo, que ao final agrupou todo. Sen lembrar esta secuencia completa de acontecementos non podemos entender todo o que se vén falando de lawfare.
– P: Pensando a futuro, a aplicación da amnistía tamén lle permitirá salvarse a un poder xudicial que ben podería ser desautorizado polo Tribunal de Xustiza da Unión Europea ou o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos, como o foi xa en Bélxica, Italia ou Schleswig-Holstein na longa peripecia de Puigdemont.
– R: Varios recursos xa están neses tribunais europeos, e en xaneiro de 2024 remata para o Estado o período de alegacións. A pregunta é boa porque o máis afectado é o Tribunal Supremo pola posíbel asunción impropia de competencia nun enxuizamento que tocaría ao tribunal natural dos acusados que é o TSXC. A perda da dobre instancia é clave nese asunto, porque o da rebelión non entrou finalmente na sentenza, e iso evitou un problema aínda maior. No asunto do lawfare tampouco debemos esquecer que o delito de “referendo ilegal” fora eliminado no período de Goberno de Zapatero, polo tanto as persoas que convocaban esas consultas non podían incorrer en desobediencia como si podía substanciarse respecto ás decisións do Constitucional. Eu entendo que foi un aproveitamento de recursos xurídicos para unha auténtica desviación de poder.
– P: En todo caso a amnistía é un recurso excepcional, pero democrático?
– R: A amnistía é esquecer un delito e en democracia debe haber unha razón moi poderosa, que se argumente nun funcionamento anormal do Estado. É entendíbel que para parte da cidadanía do Estado español é duro admitir que parte da democracia funcionaba mal. Só parte do poder xudicial estaría “contaminado”. A inmensa maioría dos órganos xudiciais non están afectados por estas cuestións. Todo o que ten que ver co lawfare incumbe á Sala do Penal do Supremo no xuízo do procés e a sala da Audiencia Nacional de Carmen Lamela, porque despois pasou a unificarse todo no Supremo, ou a desaqueladísima cualificación como terrorismo dos feitos do Tsunami Democrátic.
– P: Até que punto esta situación ten que ver con que na restauración democrática de 1977 foi o xudicial un poder intocado?
– R: No poder xudicial houbo, transcorridos tantos anos, unha mudanza, aínda que só fose por razóns biolóxicas. É certo que hai continuísmos familiares, si, pero desde 1984 e 1985 a carreira xudicial é maioritariamente doutra fasquía en todo tipo de tribunais. O problema do lawfare estivo nos tribunais nos que permanece a facultade libérrima de nomear un xuíz ou tribunal discrecionalmente, a pesar da antigüidade ou dos méritos. Esa é unha facultade do Consello Xeral do Poder Xudicial, un órgano que desde os anos oitenta renóvase en función do poder alternante do PP e o PSOE. Cando manda a dereita, son máis executivos e cobren todas as prazas que poden.
Na Sala do Penal do Supremo non vou dicir que sexan maioría de adscrición PP/Vox, pero si que teñen unha mentalidade que se axusta aos criterios de que España é unha democracia “singular” que nace do pacto da transición, que non pode refugar valores da dereita do franquismo sociolóxico e cun pensamento sobre a unidade de España, que tolera os avances autonómicos como algo non desexábel, e consideran que o poder xudicial debe ser único cando en calquera organización federal hai descentralización (USA, Alemaña, Suíza,..)… Son visións moi enraizadas nos altos corpos de funcionarios do Estado e non só no poder xudicial. Sempre foron corpos moi reticentes ao proceso de desenvolvemento autonómico, querendo acaparar para si competencias que se foron transferindo. Esa mentalidade e capacidade de presión explica que seguisen intocadas nese proceso descentralizador as Inspeccións de Facenda, a Inspección de Traballo ou a Avogacía do Estado.
– P: Reclama o PP “independencia do poder xudicial” e mantén bloqueada a renovación do Consello Xeral desde hai cinco anos.
– R: A dereita sabe que esta situación actual non leva a ningures. E só se desbloqueará o CXPX se muda a lei para cubrir 12 postos. Os grupos parlamentarios poderían impulsar un cambio da lei para que poidan ser nomeados polo parlamento con maioría absoluta. É unha decisión complexa porque na UE hai temor a unha invasión da independencia xudicial, pero o que algúns descoñecen alí é este nesgo das institucións españolas. Desde o XIX, a maioría dos países europeos reformaron a xustiza que proviña do absolutismo monárquico para que non se puidese frear desde alí as determinacións do lexislativo que emanaba do poder democrático.
Pero non debemos esquecer que as mudanzas feitas por maiorías circunstanciais non son solucións estábeis. Neste caso, esa decisión de reformar a lei pode solucionar unha situación de bloqueo esaxerado: en seis meses o Supremo vai ter un 25% de vacantes pola imposibilidade de facer nomeamentos, e tamén hai moitos atrasos no penal, no social, no civil e no contencioso. Unha parte da solución podería ser o nomeamento dos consellos de poder xudicial autonómicos.
– P: Parece que a lexislatura vai ser polémica por estes aspectos, pero non é a economía a que vai determinar o éxito ou o fracaso?
– R: Vai ser fundamental. Por unha parte, hai un enflebecemento da economía europea, pero fálase dun crecemento anual do 1,6% no Estado e non parece tan grave como lle gustaría á dereita española. Os mercados descontaron favorabelmente a investidura. A débeda vai provocar que en 2024 haxa recortes, pero non podemos esquecer a capacidade de recadar, que pode e debe mellorar. Debéronse deflactar os impostos, porque non é o mesmo facelo sen considerar un 6 ou 7% de inflación. Polo demais, se os bancos seguen gañando tanto, o imposto aos beneficios, aínda que sexa temporal, suporá recadación segura. Sánchez en 2024 vai ter instrumentos que Zapatero non tiña en 2010 cando caían todos os mercados e ademais coas situacións de Francia e Italia non se vai volver ás receitas salvaxes da anterior crise.
O problema económico grave, e o que máis castiga a cidadanía, é a inflación e por iso é tan necesaria unha política de rendas e unha efectivización do ingreso mínimo vital que debe mellorar moito na súa xestión. A conversa que eu escoitaba eses días da investidura viaxando en autobús versaba sobre a promesa de transporte gratuíto. Iso é o que lle importa á xente. Porque a fluidez da creación de emprego non a pode negar ninguén, aínda que sexa en condicións salariais manifestamente mellorábeis, e máxime cunha inflación que non poderá durar eternamente. Fronte a esa situación global, en Galiza a Xunta promove sectores que non inciden en positivo para fixar emprego, como a minaría, o eucalipto ou a eólica e falta un instrumento público potente, porque se están a perder moitas oportunidades.
– P: A plurinacionalidade avanzará ou será coa lentitude inapreciábel da morrena dun glaciar?
– R: O PSOE é moi rápido para pactar e vai amodo á hora de cumprir os acordos. En xeral ningunha forza unionista española é cumpridora nesta materia, tampouco Sumar ou Podemos no seu momento. Mesmo está ben visto “enganar” porque na visión centralista os nacionalistas son “insaciábeis”. O mecanismo que opera en Madrid, algo menos nas Castelas, Cantabria e ultimamente con forza preocupante nalgunhas capitais andaluzas, é o que chama o profesor Bastos a intransixencia da “España española”.
O novidoso é que a xeometría variábel xa non é posíbel. Reconstruír as pontes entre PP e PSOE vai ser cousa de anos se é que se consegue. O compromiso inevitábel polos socios actuais está clara. Este esquema de mutación plurinacional pode comezar, aínda que tarde moito en culminar. O que deberían todas as forzas nacionalistas é ser colaborativas neste proceso, como deben selo no problema grave da débeda autonómica, porque este é un Estado que infrafinancia os servizos públicos.”

Libres e iguais

O PP ten asumido un discurso nado de determinados voceiros e organizacións sociais do españolismo (Cayetana Alvarez de Toledo, Arcadi Espada, Hablamos Español, Societat Civil Catalana…) que concibe España como unha única nación de cidadáns “libres e iguais” sen consideración ningunha á súa pertenza obxectiva ou referencia subxectiva a outras nacións (catalá, vasca, galega) ou a minorías secularmente discriminadas, como os inmigrantes ou o colectivo LGTBI. Xa que logo, esta construción teórica reflicte un único xeito de exercer a cidadanía sen ter en conta a identidade da persoa cidadá, o que anticipa xa o fracaso desta idea para integrar a sociedade.
Porque a identidade alicerza a cidadanía. Karl Dahrendorff, desde os parámetros do liberalismo progresista e da dimensión social da economía, advertiu da necesidade de que os Estados europeos modernos garantisen non só as liberdades individuais, senón as liberdades da persoa como integrante dunha comunidade cultural e a estrita neutralidade do Estado a respecto de todas elas. Velaí a súa teoría do “Estado nacional heteroxéneo”, perfectamente aplicábel canto á devandita neutralidade do Estado ao Estado plurinacional. E oposto, en calquera caso, ao Estado uninacional, unilingüe e alicerzado no unionismo centralista que propugna o españolismo.
Libres e iguais? As persoas que temos como lingua propia o galego, catalán ou euskera non somos iguais en dereitos a respecto dos que teñen por propia o castelán e non somos libres dabondo para vivirmos en galego, catalán ou euskera na nosa Terra. Porque a Constitución, refugando as solucións democráticas de Bélxica, Canadá, Suíza e Finlandía de oficializar todas as súas linguas, só recoñeceu a oficialidade en todo o territorio do Estado do castelán, minorizando o galego, catalán e euskera á mera oficialidade en cadanseu territorio autonómico. A xurisprudencia constitucional agravou esta definición impedindo que os Estatutos e leis autonómicas equiparasen cadansúas linguas oficiais co castelán canto á súa obriga xeral de coñecemento. Das resultas desta interpretación os empregados públicos da Administración de Xustiza e da Administración do Estado (incluídas a Axencia Tributaria estatal e máis a Seguridade Social) non teñen a obriga, agás excepcións, de coñecer máis lingua que o castelán. Por outra banda, a xurisprudencia contencioso-administrativa refugou en moitas ocasións lexislar obrigas de xeral coñecemento e uso das linguas distintas do castelán no consumo, empresa e contratistas e concesionarios das Administracións. Mesmo o dereito de falar galego, castelán ou euskera no exercicio da actividade laboral ou profesional está ben limitado ou subordinado na práctica, fronte á absoluta normalidade do castelanfalante cando opera en todos estes ámbitos.
Sermos libres e iguais? Só será posíbel garantindo que toda a cidadanía do Estado, tamén á que fala linguas distintas do castelán e refire outras identidades nacionais ou culturais, exerza igual en dereitos aos “españoles y mucho españoles”.

A Constitución minoriza a nosa lingua

O réxime xurídico-lingüistico constitucional no Estado español alicérzase na oficialidade do castelán en todo o seu territorio e na minorización das outras línguas, que só poderán ser oficiais en cadanseu ámbito autonómico consonte co seu Estatuto. Para máis, a xurisprudencia constitucional (até de agora; cómpre mudar isto no próximo futuro) impide que por vía estatutaria se poidan equiparar xuridicamente galego, catalán e euskera ao castelán, único do que se pode esixir con carácter xeral a obriga do seu coñecemento.
Este réxime constitucional é totalmente oposto ao dos Estados plurais e/ou federais. Na Finlandia son oficiais en todo o territorio finés e sueco (falado só polo 5% da poboación) e este é o único idioma oficial nas illas Aland. Na Suíza son oficiais no conxunto da federación o italiano, o alemán e o francés, mentres o romanche (falado por só 60.000 persoas, o 0,8%) é cooficial canda o alemán e o italiano no cantón dos Grisóns e oficial no territorio todo canto as relacións da Administración federal suíza cos falantes desta língua. Os cantóns son libres de elixir a súa lingua oficial e todos escolleron o monolingüismo, agás os bilingües Bern, Fribourg e Valais, canda os trilingües Grisóns.
Na Bélxica son oficiais no conxunto do territorio francés, neerlandés e alemán, este falado só por uns poucos milleiros de persoas, En Flandres é só oficial o neerlandés e na Valonia só o francés, mentres na área de Bruxelas rexe o bilingüismo oficial francés-neerlandés. Canto ao Canadá o francés é oficial en todo o territorio desde 1867, malia que só sexa oficial na provincia autónoma de Quebec, onde o inglés non desfruta desa oficialidade.
Velaí este grande desequilibrio, que atenta contra as regras da democracia liberal, porque mentres un utente do castelán pode vivir na súa lingua en todo o territorio do Estado os utentes do galego non podemos vivir en galego no noso País, suxeito a un réxime de cooficialidade no que o galego ocupa un lugar secundarizado.
Para onde ir? Que facer? A presente crise de Estado puxo no foco esta desigualdade xurídica do galego, castelán e euskera cara a súa oficialidade no Congreso e na Unión Europea, mais estes positivos (e aínda non acadados) avances non abondan. O galego precisa dunha lei orgánica estatal que garanta o seu uso oficial nas relacións da nosa cidadanía con calquera institución e órgano da Administración Xeral do Estado, da Administración de Xustiza e das Administracións estatais tributaria e de seguridade social. Unha lei que tamén promova o estudo e coñecemento das linguas oficiais distintas do castelán fóra de cadanseus territorios como ferramenta acaída para superar o actual desleixo e descoñecemento da cidadanía española a respecto da nosa lingua.
O galego segue a estar minorizado no noso propio País e a base deste problema está na propia Constitución española.

Clarexarmos o da sedición

Todos os Estados democráticos castigan os actos de violencia que tentan alterar pola forza o seu sistema constitucional (rebelión, chamada noutros sistemas legais traizón, e á que os ingleses nomean como high treason) e máis os actos de violencia para impedir a aplicación das normas, sentenzas e actos administrativos (o que se chama sedición no Código Penal español). En termos xerais o primeiro delito adoita ser sancionado de xeito bastante máis grave ca o segundo. No conxunto da Europa democrática as penas son bastante semellantes ás lexisladas no Estado español.
O gravísimo prroblema é que a definición legal no Código Penal español da sedición non require da violencia, senón que inclúe calquera alzamento público á marxe das vías legais para impedir a aplicación das leis ou das resolucións administrativas e xudiciais. De feito, o concepto delictivo é tan disfuncional que en 40 anos de democracia só houbo unha condena antes da decidida polo Tribunal Supremo (TS) no xuízo do procès a respecto dos líderes soberanistas cataláns. Ao abeiro dunha definición tan escura, o TS puido condenalos a penas absolutamente desaqueladas de até once ou trece anos de cárcere.
Eis o problema legal e político. O Estado español mantén un delicto contra a orde pública, a sedición, que non require do elemento da violencia, o que prohibe directamente calquera exercicio da protesta masiva e globalizada non violenta. Para pormos un exemplo, as protestas e resistencias non violentas de Gandhi serían condenábeis por sedición, se fose xulgado polo TS.
E velaí o cerne da cuestión que separa radicalmente o sistema xurídico-penal español do propio dos outros Estados da Europa democrática e que explica os sucesivos fracasos acadados polo TS nas súas reclamacións de extradición intraeuropea perante os tribunais escoceses, belgas ou alemáns e de extradición común perante os tribunais suízos que tiñan por obxecto os líderes cataláns exiliados nos devanditos países. Na Europa democrática convocar unha consulta cidadá ou un referéndum pode, como moito, ser unha actuación que non xere efectos xurídicos se a Autoridade convocante non é a competente, mais non constitúe delicto ningún.
Esta anomalía, xunto con outras como a tipificación delictiva das inxurias ao Xefe do Estado e máis as inxurias ás bandeiras, afastan o Dereito Penal español da lexislación e xurisprudencia europeas e mesmo da dos USA e xustifican a derrogación das formas non violentas da sedición (prometida por Pedro Sánchez na súa investidura e adiada como tantas outras cousas) e das devanditas inxurias e ultraxes para achegar o sistema penal español ao das democracias liberais. Do que tan afastado está nesas concretas -mais moi importantes- cuestións.

O efecto Puigdemont

Imos ver este luns 4-Ou o remate do affaire atinxente ao prendemento do president catalán no exilio, Carles Puigdemont. Neste día celébrase a vista para a súa extradición na Corte de Apelación sarda de Sassari, despois de que o Tribunal Supremo español lle maniféstase á devandita Corte a total vixencia da euroorde de prendemento decidida contra el e contra da consellera Ponsatí e do conseller Comín polo Tribunal Supremo (TS) español.
Este asunto xudicial non lles é máis que unha total trapallada española. En marzo de 2021 o Parlamento europeo decidiu despoxar Puigdemont da súa inmunidade parlamentaria, executando unha decisión xudicial española. Recorreu o president perante a xustiza europea e esta de xeito cautelarísimo outorgoulle inmunidade, da que lle privou o pasado 30 de xullo, ao coidar que era imposíbel que se dese un prendemento por parte de calquera tribunal de calquera Estado membro da UE, pois que a Avogacía do Estado do Reino de España manifestara que a euroorde do TS contra del perdera vixencia por mor da cuestión prexudicial remesada polo mesmo TS ao Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TXUE) para clarexar se a decisión da xustiza belga ao rexeitar a euroorde a respecto do conseller Lluís Puig era concorde coa normativa que regulaba os devanditos pedimentos de colaboración xudicial interestatal europea.
Porén, a euroorde do TS segue vixente e o Tribunal sardo ha considerala este luns 4-Ou, quer para admitila, quer para rexeitala. Mais a xustiza europea considerou esta non vixente pola manifestación do representante procesual do Estado español, que é vencellante para todos os Poderes do Estado, mesmo para o TS. E a propia xustiza europea sinalou que, de existir algún risco de prendemento para Puigdemont, outorgaría medidas cautelares de inmunidade. Velaí a solicitude que os avogados do president lle fixeron este venres 1-Ou ao Tribunal Xeral da Unión Europea, que habería ser resolvida de xeito favorábel, quer este mesmo luns 4-Ou, quer moi pouco tempo despois.
Xa que logo, a xustiza española vai perder si ou si. E Italia vai ser o cuarto Estado da UE (logo da Alemaña, Bélxica e Escocia antes do Brexit), canda a neutral Suíza, en rexeitar unha extradición española que incumpre, ao xuízo dos Tribunais destes estados europeos, principios de dereitos fundamentais como o da dupla tipicidade (no acervo xurídico europeo non existe a sedición e a malversación impropia española non se corresponde coa corrupción prevista nas euroordes) ou o xuíz ordinario predeterminado pola lei (Puigdemont habería ser axuizado polo Tribunal Superior de Catalunya e non polo TS; ser xulgado polo TS faille perder o seu dereito fundamental ao recurso de apelación).

A vixencia do efecto Puigdemont
Nestas datas nas que se cumpren catro anos do referéndum de autodeterminación catalán (1-Ou) e da folga de país contra da represión daquela data (3-Ou) a presenza europea do president Puigdemont reflicte diante da Europa e o mundo todos as deficiencias democráticas dos poderes xudicial e executivo españois e o grandísimo acerto estratéxico da vía do exilio e da reivindicación europea e internacional que comezou o xironés aquel luns 28-Ou de 2017 no que marchou de Catalunya.
Velaí que, canda as lexítimas institucións autonómicas catalás (desgrazada e indisolubelmente vencelladas aos procesos electorais nados do 155, no 2017, e do inxusto cesamento xudicial do president Torra no 2019), o legado do 1-Ou habería ser gardado por institucións suprapartidarias (como o president Puigdemont ou o Consell per la República) que poidan trascender á división entre partidos e reconducir á unidade a estes e ás organizacións da sociedade civil, como a ANC ou Òmnium.
En calquera caso, Carles Puigdemont constitúe un referente, non só para a ciadadanía de Catalunya, senón para unha Europa que quere vivir en democracia e liberdade refugando das correntes autoritarias e supremacistas que xorden decote no Vello Continente e, nomeadamente, xurdiron no Estado español desde e despois do outono catalán de 2017.

Precisamos da nosa Policía (1)

A recente admisión para trámite polo Parlamento da iniciativa lexislativa do BNG para lle transladar ás Cortes do Estado a solicitude de transferencia das competencias de tránsito e seguranza viaria vén de nos lembrar que o mesmo Parlamento aprobou en maio de 2007, a Lei 8/2007, de Policía de Galicia, que constitúe Dereito vixente e que dispuña unha integración inmediata da Unidade Adscrita da Policía Nacional a Galicia (500 prazas das que menos de 400 están cubertas, por mor da neglixencia da Xunta e do Goberno do Estado) que non executou Núñez Feijoo ao longo de doce anos de goberno, en claro incumprimento da lei e frustración da carreira profesional da policía que serve na Unidade Adscrita, dependentes orgnicamente do Goberno do Estado e funcionalmente da Xunta e, xa que logo, sometidos á indefinición normativa e ao absurdo da dependencia de discrecionais comisións de servizos, cando non á perda de dereitos laborais.
O recente protagonismo da Xunta como Autoridade Sanitaria común amosou a necesidade dunha Policía Administrativa que garanta o cumprimento das ordes e resolucións da Administración Galega nos seus eidos competenciais (saúde pública, ambiente natural, medio rural, urbanismo, xogo, violencia machista, ordenación do territorio,protección de menores e incapacitados…). E amosou as graves limitacións de medios humanos da actual Unidade Adscrita para server as necesidades integrais do Goberno galego, como peches perimetrais complexos.
Galicia ten tres níveis de Poder: estatal, autonómico e local. Xa que logo haberíamos ter tres policías: estatal, autonómica e local, como teñen en Catalunya, Euskadi, Navarra e Canarias e nos sistemas federais e plurais todos (Reino Unido, Alemaña, Suíza, USA, Canadá, México, Arxentina ou Australia). O outro, o de agora, é unha auténtica disfuncionalidade.
A lei de 2007 enxergaba tamén que a Policía de Galicia asumise as competencias en tránsito e seguranza viaria e, xa que logo, por iniciativa do vicepresidente Anxo Quintana, PSOE, PP e BNG aprobaron por unanimidade no 2008, sendo presidente do PPdeG Núñez Feijóo, unha proposición de lei orgánica para transferir estas competencias a Galicia, que as forzas estatais traizoaron coa súa abstención (PP) ou voto en contra (PSOE) no Congreso en setembro de 2010.
Existía daquela o consenso de facilitar o traspaso das persoas que servisen en Galicia na Garda Civil de Tráfico (GCT) á Policía de Galicia, mesmo de abrir a porta a que centos de persoas galegas con destinos policiais fóra do País puidesen optar ás prazas da Policía autonómica. Naquel entón, organizacións representativas da GCT na Galicia amosaban o seu total apoio á integración na Policía autonómica, pois que o traspaso favorecería as condicións salariais e de servizo dos funcionarios policiais de tráfico, malia que advertían tamén que os mandos militares da Garda Civil seica non estaban tan dacordo.

Vacinas seguras para todxs

As ferramentas que se están a empregar fronte á pandemia alicérzanse na prevención (distancia interpersoal, uso xeneralizado das máscaras, pulo ao teletraballo, control de capacidades nos establecementos públicos e mesmo restricións xerais á mobilidade das persoas) e no vacinación xeral. As ferramentas de prevención restritiva reducen substancialmente a actividade económica, constituíndo o vacinación xeral a fórmula acaída para acadarmos a inmunidade de grupo que permita o progresivo afrouxamento das medidas restritivas para lle dar pulo á recuperación económica.
O problema é que o vacinación, para ser eficiente, require a súa xeral disposición no nível mundial. Que USA ou o Reino Unido (axiña) ou a UE (nuns 5-6 meses) acaden a inmunidade de grupo non resolve o problema para a poboación dos países en vías de desenvolvemento, mais tampouco para a propia poboación europea, norteamericana ou británica. Semella que as vacinas de hoxe en día actúan de xeito eficaz contra o virus británico, mais as dúbidas son substanciais a respecto das variacións brasileira ou surafricana. Con centos de millóns de persoas na América Latina, Asia ou África sen vacinar, unha destas variacións podería espallarse á nosa Europa a fins deste ano ou primeiros do vindeiro, obrigando quizais a unha nova campaña de vacinación. No eido da economía as resultas poderían ser brutais.
Xa que logo, vacinar a todo o mundo mundial non é só unha esixencia ética ou humanista. É unha cuestión de puro egoísmo. Velaí que haxa que ter en conta o pedimento de 99 Estados (coa India e Sudáfrica á fronte) á Organización Mundial do Comercio (OMC) de suspender o exercicio dos dereitos de propiedade industrial (patentes) da industria farmacéutica en canto remaneza presente a pandemia. Médicos Sen Fronteiras (MSF) lembra que o estrangulamento está na fabricación, tese abertamente contraria á da Comisión Europea, que pon o foco en cuestións loxísticas que tampouco poden ser esquecidas. A cuestión é complexa, mais cómpre lembrar que hoxe a suspensión de patentes só é rexeitada pola UE, USA, o Xapón, Australia, Canadá e Suíza.
A outra cuestión é a seguranza das vacinas. A Axencia Europea do Medicamento vén de dicir, con xeito, que, en liñas xerais, os casos moi graves de efectos negativos da vacina Astra-Zeneca (seica uns catro por millón) non xustifican ningunha restrición ao seu uso. Restrición que, en troques, si que teñen imposto algúns Gobernos estatais e autonómicos europeos.
Porén, nunha democracia as vacinas non se xustifican só polo seu efecto positivo xeral, mais tamén pola presenza deste efecto en grupos concretos de persoas, por idade e características clínicas. Se esta cativa incidencia, en termos xerais, dos efectos negativos da vacina Astra Zéneca, se converte nunha incidencia moito máis salientábel nun colectivo concreto como o das mulleres entre 25 e 45 anos (de primeiras relativamente alleo ás peores evolucións da Covid-19), a cidadanía ten dereito a coñecer o seu perfil de risco e decidir usando dunha información canto máis cumprida.
Vacinas si. Mais vacinas para tod@s e vacinas seguras en cada sector de idade e características clínicas.

Un pacto galego pola xustiza

A case absoluta parálise xudicial sofrido canda o estado de “alerta” da primavera de 2020 agravou as resultas da moi xustificada folga dos corpos de tramitación, xestión e auxilio xudicial no 2018, cando a Xunta desprezou a oferta de mediación da avogacía galega, e deteriorou substancialmente a Administración de Xustiza na Galicia, nomeadamente alicerzada no moi curto asignamento dos Poderes Públicos españois ao noso país de medios materiais, tecnolóxicos e persoais.
Temos un atraso xudicial moi importante que se vai agravar coa enxurrada de litixios que as resultas desta crise sanitaria e económica van xerar, moito máis cando rematen as actuais normativas transitorias que os adían: laborais por despedimentos ou modificacións substanciais do contrato de traballo, procedementos concursais, reclamación de débedas, litixios por incumprimento dos alugueiros, execucións hipotecarias…
Neste tempo amosouse que o teletraballo e a dixitalización son potentes ferramentas, mais semella que a Administración de Xustiza non entendeu de todo o conto, agás parte substancial da maxistratura que está xa a entender que o futuro da xustiza é dixital. Porén, o que fracasa de verdade é a fase de execución das sentenzas, ademais da dixitalización xeral das vistas e actos procesuais. Velaí a urxencia de garantir que calquera funcionario poida traballar sen atrancos desde a súa casa, con pleno respecto aos dereitos á privacidade da cidadanía e acadando a eficiencia e eficacia na dixitalización que logrou parte do sector público e moito do sector privado e social desde que comezou a crise pandémica.
Precisamos dun pacto galego pola xustiza, que sexa aprobado polas forzas parlamentarias todas e polos sindicatos e axentes sociais da avogacía, procuradoría e asesores/as laborais, para acadarmos esa dixitalización potente e inmediata que resolva os problemas do tramitamento e xestión procesuais e da execución das resolucións xudiciais. E que tamén resolva a cuestión fulcral da definitiva incorporación do galego na Xustiza, adiada pola neglixencia da Xunta, traducindo -máis ben adaptando- axiña a aplicación Minerva e demais elementos precisos do software de uso xudicial sen atraso ningún.
Mais este urxente pacto non vai ser abondo. O que precisamos en último de contas é incorporarmos a organización xudicial deste País a un Poder Xudicial galego, que partille o autogoberno canda a Xunta e o Parlamento. Nin máis nin menos que nos Estados federais e plurais serios, como os USA, Canadá, Suíza ou a Alemaña.
E precisamos, tamén, que ese Poder Xudicial galego futuro sexa moito máis participativo e democrático na súa xestión, introducindo nela á avogacía, procuradoría e demais axentes xurídicos.

El 155 sigue por vía judicial

El Estado de las Autonomías español se diferencia radicalmente de los Estados federales, entre otras cuestiones importantes, en que tanto el Tribunal Constitucional como el Poder Judicial son puramente estatales, sin participación autonómica, limitada al Poder Ejecutivo y al Poder Legislativo. La justicia española ha marcado el principio, desarrollo y fin de la legislatura catalana que ahora termina, convirtiendo en irrelevante la autonomía política de la Generalitat. Se está, por tanto, aún más lejos de la solución a la convivencia que el 21-D de 2017. Así, pues, en el Estado español, contrariamente a lo que sucede en sistemas federales como EE UU, la República Federal alemana o Suiza, el Poder Judicial es íntegramente estatal. No existe un Poder Judicial en la arquitectura institucional de la Generalitat, limitada al Poder Ejecutivo del Govern y al Poder Legislativo del Parlament.
La Constitución diseñó (sólo para Catalunya Euskadi y Galicia, en un primer momento, si bien el café para todos generalizó el modelo) los Tribunales Superiores de Justicia autonómicos. El Tribunal Superior de Justicia de Catalunya (TSJC) culmina la organización judicial en el territorio de Catalunya, pero es un órgano judicial español, no catalán. El TSJC está sujeto, además, a la jurisdicción del Tribunal Supremo (TS), que ser reserva el derecho de admitir cuando le parece un recurso de casación para unificar la aplicación del Derecho Mercantil, Laboral y Penal (únicos para todo el Estado) y del Derecho Civil y Administrativo estatales y sólo carece de superior jerárquico cuando unifica la aplicación del Derecho Civil y Administrativo catalán. Responde la organización judicial al principio constitucional de que los asuntos judiciales iniciados en Catalunya acaban en Catalunya, sin perjuicio de la jurisdicción del TS.
Pero sucede que el TS no sólo interviene por vía casacional (insisto, nunca en beneficio de los justiciables, sino siempre que le interesa para unificar la aplicación del Derecho, exactamente igual que hace el Tribunal Constitucional (TC) para la admisión a trámite de los recursos de amparo constitucional), sino como órgano judicial de primera instancia para los asuntos que considera conveniente, como hizo ilegalmente al avocar para si la competencia del juicio del procès, en una actuación que los Tribunales de primera instancia y apelación belgas consideraron arbitraria, al rechazar la euroorden que tenía por objeto el arresto y puesta a disposición del TS español del conseller Lluis Puig.
En 48 horas el TSJC ha acordado en dos interlocutorias, resolviendo medidas cauterísimas y cautelares, la suspensión de la efectividad del aplazamiento de las elecciones convocadas para el 14-F en su día por el Consell Executiu de la Generalitat, por lo que siguen convocadas las mismas para dicha fecha, cuando todos los pronósticos epidemiológicos y basados en modelos matemáticos anuncian el máximo de saturación de UCIs y muertes de la tercera ola de la pandemia. Aunque no se ha resuelto el pleito con carácter definitivo (la sentencia no se conocerá hasta el 8-F, aproximadamente, la misma semana de las elecciones), lo cierto es que el proceso electoral continúa a todos los efectos: presentación y proclamación de candidaturas, incluyendo la dimisión como ministro de Sanidad de Salvador Illa, organización de las campañas electorales y desarrollo de las mismas… En realidad resulta difícil imaginar una sentencia desestimatoria del recurso a sólo seis días de las elecciones, pero la Administración de Justicia ya nos tiene acostumbrados a este tipo de decisiones extemporáneas (recordemos la sentencia del TC declarando la inconstitucionalidad sustancial del Estatut de 2006 en junio de 2010, cuatro años después de su aprobación plebiscitaria por la ciudadanía catalana). En cualquier caso, no parece muy probable.
El Decreto de suspensión ahora suspendido en cuanto a su eficacia, y que previsiblemente será anulado el 8-F, se fundamenta en las previsiones epidemiológicas de la Autoridad Sanitaria de Catalunya, constituída por el propio Departament de Salut, que ha dictado disposiciones sumamente restrictivas cuya extensión temporal alcanzarán fechas próximas al 14-F o incluso lo rebasarán. Por otra parte, se basa en el informe 214/2020, de 17 de septiembre, de la Comisiò Jurídica Assesora de la Generalitat, que constató: i) en la Ley electoral estatal, lo mismo que en los Derechos electorales particulares de Euskadi y Galicia, no existe la previsión de suspensión electoral por razones de pandemia, ii) procede suspender las elecciones catalanas en el supuesto de que la situación pandémica amenace los derechos fundamentales a la vida e integridad física y a la participación política, lo que sucederá cuando las restricciones imposibiliten o dificulten no sólo el derecho de voto (en general de modo grave y muy singularmente de los ciudadanos residentes en el exterior), sino la propia formación de la voluntad política, y iii) corresponde al President de la Generalitat la aprobación del Decreto de suspensión, previa audiencia del Consell Executiu y de los partidos políticos y previa comunicación a la Diputaciò Permanent.
Los opinadores madrileños del “a por ellos” y de la lawfare han llamado la atención sobre las diferencias entre el caso catalán y la suspensión de las elecciones gallega y vasca, previstas para abril de 2020 y finalmente celebradas el pasado 12 de julio. Se ha hablado de la inexistencia de una ley electoral propia de Catalunya y, por tanto, de la ausencia de una Junta Electoral propia. Ya hemos visto que nada hay en las leyes electorales gallega y vasca que faculte especialmente la suspensión de unas elecciones ya convocadas. Es cierto que la Xunta Electoral de Galicia consideró proporcionada y adecuada la suspensión electoral finalmente decidida por la Xunta (con el consenso de todos los partidos parlamentarios) en marzo pasado, emitiendo un informe previo que insistía en el máximo consenso de las fuerzas políticas para la legitimidad de una decisión sin base legal clara. Pero también es verdad que las decisiones (no así los informes, como en este caso) de la Xunta Electoral de Galicia son recurribles ante la Junta Electoral Central y que fue ésta, en vía de recurso, la que impuso a los medios públicos de radiotelevisión (Corporación RTVG) la presencia de cuota en espacios electorales de las nacionales gallegas de Vox y Cs como fuerzas “significativas” a pesar de sumar cero diputados antes del 12-J y después del 12-J. Decisión que fue confirmada por el Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG), actuando funcionalmente como un mero Tribunal español, que es lo que es orgánicamente, por otra parte.
Las diferencias entre el caso gallego y vasco, por una parte y el catalán, por otra son bien claras: mientras el lehendakari Urkullu y el presidente Núñez Feijóo decidieron el principio y fin de sus legislaturas en 2016 y 2020, la legislatura recientemente agotada del Parlament catalán se inició con las elecciones del 21-D de 2017, convocadas ilegítima y ilegalmente por el Gobierno del Estado en ejecución del 155. Continuó con las inmisiones de la Sala de lo Penal del TS para imposibilitar la investidura del president Puigdemont y de Jordi Turull y acabó con la ilegal y arbitraria inhabilitación del president Torra por un inexistente delito de desobediencia a un órgano manifiestamente incompetente para disponer la retirada de un símbolo identificado con la defensa de las libertades y no con opciones partidistas electorales.
Estamos, pues, ante el gobierno de los jueces. Es muy probable que en los Juzgados y Audiencias catalanas ejerzan jueces y juezas justos que no respondan a la clave españolista y parcial del TS. Pero el TSJC y el conjunto de la justicia en Catalunya, en Galicia o en Euskadi constituyen un Poder Judicial estatal y, como tal, refractario a un autogobierno completo y coherente, cuanto más al ejercicio de un régimen de soberanía o cosoberanía catalana.
¿Qué pasará el 8-F si la salvaguardia del derecho fundamental a la vida e integridad física es sustancialmente incompatible con el ejercicio del derecho fundamental al voto? ¿Se forzaría una sentencia desestimatoria ahora no prevista? ¿Se abocaría a la ciudadanía a la abstención masiva?
Las Instituciones españolas (Gobierno del Estado, Senado y Poder Judicial) han marcado el principio, desarrollo y fin de esta legislatura. Catalunya (como Euskadi y Galicia) está subordinada a la justicia española. El 155 sigue por vía judicial.

A Monarquía en catro chíos

1.- It is good to be the King.
De seguro que bastantes de vostedes lembran aquela peli de Mel Brooks (History of the World) e a vida de desfrute continuo do rei Louis XVI Bourbon, que partillaba o común devanceiro de Louis XIV cos Borbóns españois. Malia que quizais o conto fose máis aplicábel ao propio Louis XIV ou a Louis XV, Mel Brooks pon no Borbón -despois guillotinado- a famosa frase daquela peli: “It is good to be the King (É bo ser El Rei)”.
A longametraxe é do 1981, o ano do golpe de Tejero, no miolo daqueles anos da Transición que definiron o Réxime baseado na Constitución de 1978. Como dí o profesor de Dº Constitucional Javier Pérez Royo o que cualifica este Réxime vixente é que as principais decisións a respecto da futura convivencia política foron adoptadas preconstitucionalmente, polas Cortes franquistas e polo Goberno Suárez no 1977, de xeito que a cidadanía non as puido decidir por si propia no referéndum de 1978. Porque anteriores á Constitución son a lei de reforma política de 1976 e o Decreto-Lei electoral que impuxeron a Monarquía ou unha desaquelada lei electoral que prima aos maioritarios e castiga aos minoritarios.
Seica naqueles anos alicerzouse a lenda dun Xefe de Estado xeneroso e demócrata, que salvaba os pobos do Estado de feos e atrasados cuarteleiros. Ademais, un Rei campechano, co que prestaba tomarlle un viño ou unha caña, que admitía con naturalidade o convite dun camioneiro nun restaurante de estrada mentres viaxaba a Baqueira con Manolo Santana.
Moitos lembrarán aqueles tempos onde se alicerzou a ben gañada zona de playboy do Borbón e Borbón, mentres tamén callaba a súa sona de bo relacións públicas das nosas empresas, expresión convencional que simulaba a eventual percepción de comisións por moitas das exportacións de petróleo que recibía o Estado dos tradicionais amigos árabes.

2.- La ley es igual para todos.
Aproveitou Juan Carlos I a súa ben gañada sona de demócrata e cordial campechanía para consolidar durante polo menos 30 anos unha burbulla de impunidade mediática (a impunidade xurídica xa a tiña garantida pola inviolabilidade recoñecida na Constitución) e unha fortuna persoal que The New York Times avaliou en case 2000 M€ no 2012. O relato da Transición virtuosa consolidouse co ingreso nas Comunidades Europeas (1986), a Olimpiada de Barcelona e a Expo de Sevilla (1992) e un desenvolvemento económico baseado en grande medida na dispoñibilidade de crédito barato.
Mais na fin de 2011 o Estado sofría unha terríbel recesión económica e a realidade coñecida a respecto das condutas do xenro de El Rei (Iñaki Urdangarín) atopou unha reacción inédita na opinión pública, que coñeceu os seus actos de corrupción cando atravesaba semellante conxuntura de recesión e xeralización da pobreza. No discurso de Nadal dese 2011, Juan Carlos de Borbón pronunciou unhas verbas que semellaban rituais, mais que serían moi premonitorias: “la ley es igual para todos”. E funcionou a devasa, porque Urdangarín (que non é royal, senón simple achegado) está a pagar case sete anos de cárcere, mentres a súa dona, filla de El Rei, foi absolta nun exercicio extremo de cegueira xudicial voluntaria.
Mais xa nestes tempos nos que o xenro navegaba polos mares dunha longa instrución xudicial, o hoxe en día Rei Emérito amosou que iso da lei non ía con el, percebindo en Suíza a medio da Fundación Lucum (constituída no verán de 2008) 100 M USD do rei Abdallah da Arabia Saudita. O Emérito dixo que era un simple agasallo e transferiu despois dous terzos desa cantidade á súa amiga, a princesa Corinna Larsen. É bo ser El Rei.

3.- Los criterios éticos y morales están por encima de las consideraciones personales y familiares.
Juan Carlos de Borbón abdicou en xuño de 2014 e foi sucedido polo seu culto e instruído fillo, Borbón e Grecia. Cara marzo de 2019 este soubo con seguridade da Fundación panameña Lucum (á que pertencía como beneficiario), dos agasallos sauditas e das transferencias á princesa Larsen. Mais non o fixo público até o comezo da pandemia, en marzo de 2020, cando xa era nova dos principaís xornais europeos. No verán soubemos tamén doutras doazóns de empresarios amigos á lúa de mel dos actuais Reis e ao patrimonio do Emérito, distribuído capilarmente pola antiga Familia Real a medio de cartóns black. O Emérito marchou a Abu Dhabi a primeiros de agosto, cando a presión mediática e as críticas da opinión pública fixéronse pouco aturábeis. Abríronse pescudas na Fiscalía do Tribunal Supremo que levan meses sen avanzar. E, en último de contas, o Emérito hai algunas semanas pagou máis de 677.000 € como regularización fiscal. Se distribuímos esas cantidades nos catro exercicios non prescritos (2016 ao 2019) estaríamos por riba dos límites do delicto fiscal para cada exercicio. De calquera xeito xa se saberá, mais a conduta real non é moi aquelada.
Pois ben, coa que estaba a caer, Borbón e Grecia pasou de puntas a respecto da cuestión, resolvéndoa cunha autocita dun seu discurso de 2014. Xa o saben, de hoxe en diante: os criterios éticos e morais están por riba das consideracións persoais e familiares. Se cren que o problema é legal e político e non moral e, xa que logo, perceben insultada a súa intelixencia, o problema é de vostedes. Por repunantiños.

4.- España unidade de destino no universal.
É evidente a deterioración da Institución Monárquica na opinión pública. Medra o sentimento republicano e a xestión desta deterioración vai ser moi difícil no longo prazo. Ao mellor a princesa non chega a Raíña. Os soberanistas periféricos e o mundo de Unidas Podemos-Comúns están radicalmente en contra da Institución e mesmo da executoria do actual Xefe do Estado. Nas bases electorais do PSOE xa son maioría as persoas refractarias á Monarquía.
Mais convén non anticipar un xuízo definitivo sobre a viabilidade da Monarquía. Porque precisamente a división existente entre a poboación (mesmo con clara vantaxe republicana na xente nova e en Catalunya, Euskadi e Nafarroa, mesmo cunha curta vantaxe na Galicia), no actual Réxime de Constitución irreformábel na praxe, constitúe quizais unha das mellores garantías de continuidade da Monarquía.
Algúns sectores -quizais xa minoritarios- dos que adoitan votar PSOE e, sobre todo e de xeito ferreñamente unánime, as tres dereitas (PP, Cs e Vox) constitúen os alicerces electorais da Monarquía. Neste senso a peor das limitacións de El Rei (ser un Xefe de Estado de parte) constitúe tamén unha garantía de subsistencia no curto e, quizais no medio prazo, se temos en conta os apoios adicionais das elites funcionariais do Estado (altos empregos militares, altos funcionarios estatais e, sobre todo, grande parte do cumio xudicial).
Velaí porque El Rei adoita defender un modelo de España uninacional e conservador, achegado ao constitucionalismo unionista máis inmobilista. Unha concepción que no fondo rexeita o diálogo e mesmo a integración voluntaria das sensibilidades máis progresistas e das identidades nacionais galega, vasca e catalá. Porque a Coroa é a chave da bóveda do Réxime de 1978. E porque a este Réxime o empate social abóndalle para seguir a ser o mainstream que define Estado, sociedade, cultura e até un concepto reducionista e inmobilista da democracia e das liberdades.